Etymologiya xretûm

Pêşkeşe bona dayîkên me Unseren Mütter gewidmet مهداة إلی أمهاتنا

Îro, 12.10.2021 min di Ferhenga Merg û Jî FMJ, 190 de peyva xretûm خرە تۆم     dît, ez pir şabûm û tavilê peyva gathayî-avestayî (ga) xratu– xretum (bilêvkirina kurdî xiretû, xiretûm, paşê „bk“) ya di nîvê malka sisiyê de ya Yasna 28 hat bîra min, ew weha ye: (venghêûş xratūm menenghō. Yasna 28.1.3), wergera kurdî: vîna Bîra Rind.

xretûm ’ xîred’  عقل, wateya xîred nehatiye ravekirin di FMJ de, eger peyva erebî  ’eqil nebûya, mera yê wateya wê tênegihêştiba- di Avesta de Bartholomae di wê malkê de, di bin peyva xratav– (xiretev, bk) bi wateya ’Wille’ ango vîn )îrade  إرادة ( nasandiye û çend raveyên din dinimîne :

xratav-,  xrathw-, xratūm peyveke pirwateyî ye, di AiW de weha ye, ango li gor hatina wê bi peyvên cuda re di Avesta de; wateyên wê:  di (warê rewanî, rohanî de wollen, xwastin, können, kanîn)1) vîn,  mebest, pilan, 2)  hêza rewanî, bn. Yasna 48.3.4, têgihêştin, xîred, aqil, عقل , bn. Yasna 53.3.4 hêza bîranînê, pendiyarî, zanîn bitaybetî ya dînî.  AiW, 535-536.

Weha bejeya xiretûm ya ferheng FMJ dêrîniya heyîna xwe di zimanê kurdî de dibelgehîne, ku hatiye bikaranîn çawa Zerdoşt (belkî di sedsalên 10/9 berî zayînê „bz“û li gor dîtineke din di 7/6 bz) ew di yasnayên xwe de gotiye an istirandiye.

Xratu, xratav wek ez dibînim hevwateyî ne, ango ciyok in, Karl Hoffmann her xratu – bi wateya ’hêza rewanî’ dinasîne.

Tewanga xratu çawa navdêrekî nêr di haletên (casus, case, le cas, Fall, падеж, di rêzimana Avesta de heyşt halet hene) weha: xratå, xratum, xratū, xratūš, xratəuš tê, bn ALF,129-131 û 294.

Barthlomae dinivîse, ku xratav- ji îndiya kevn krátav– m., hatiye, AiW, 536, herweha Hoffmann jî jikuhatina wê dinivîse, ku ew „vedisch“ vîdî, ango îndiya kevn, an ariya kevn.

Bejeya xratu, xratav di yasnayan de weha ne, Y.28.1.3, xratūm, Y. 32.4.3 xratəuš, Y.32.9.1 û Y.49.6.2, xratūm, Y.32.9.14 xratûš, Y.48.4.4 xratå, Y.48.10.4 xratū, bn GH, GL, GI û wergera rûsî di ГЗ, 39 de.

Peyva xtatûm min di ti ferhengine dine kurdî de nedît. Lê ez kanim bibêjim xizmatiya wê  xird û xîred di jêderine dine kurdî de tên dîtin bi wateya  عقل , FÇ, 634 û di FZK de xirt3 bi wateya ’zîrek, jêhatî, xurt, şired , 508. Di ferhengên kurdî din de, ew peyva natê dîtin.

Di parthî (li gor raya hin zimanzanan parthî dibe zimanê navîn yê kurdî û mîdî yê kevn) û pehlewî de xired weha hatiye nivisîn, xrd (xrad, bk xred) ’wisdom, admonition, cousel’. DMD, 364, bn Boy1, 99 jî. Ew bi farsiya nû xirada ye.

Encam

Peyva xiretû, xird, xirt, xîred, (guhartina tîpan -t bi -d di fonologiya zimanên îranî de bi hev tên guhartin, çawa tîpên pir bêjeyine din.)

Em kanin di zimanê kurdî de van bêjeyan: xiretû, xirtev, xird, xîred, bi van wateyan: hêza rewanî, vîn, kanîn, mebest, şêwirdarî, xîred, aqil، ’qil,  عقل , hêza bîranînê, pendiyarî, zanîna dînî bikarbînin.

14.10.2021

Husên Hebeş

Jêder:

AiW Altiranisches Wörterbuch, zusammen mit den Nacharbeiten und Vorarbeiten, von Christian Bartholimae, Walter de Gruyter, Strassburg, 1904 (rep. Berlin. New York, 1979

ALF Avestische Laut- und Flexionslehre, Karl Hoffmann, Bernhard Forssman, Innsbruck 1996

Boy1 A Word-List of Manichaean Middle Persian an Parthian, by Mary Boyce, Leiden, Téhéran-Liége, 1977

DMD. Dictionary of Manichaean Middle Persian and Parthian Part 1 by Desmond Durkin-Meisternst, Brepolis, 2004

FÇ  Ferhenga Kurdî – Erebî, Bilal Hesen Çolbirr, 2015, bê çapxane.

FMJ Ferhenga Merg û Jîn, Mela Xelîl Mişexty, Aras, Hewlêr, 2006

فەرهەنگا مەرگ و ژی، مەلا خەلیل مشەختی، ئاراس، ‌هەولێر، ٢٠٠٦

FZK  Kocadag, Çeko  Ferheng Kirmanckî (zazakî) – Kurmancî, Kurmancî – Kirmanckî (zazakî), weşanên Komkar, Berlin, 2010

GH  Humbach, Helmut Die Gathas des Zarathustra, Carl Winter, Universitätsverlag, Heidelberg, 1959, herweha bn:

GL  Lommel, Herman Die Gathas des Zarathustra, Schwabe & Co, Verlag, Basel/Stuttgart, 1971

GI  Insler  Tha Gāthās of Zarathustra, by S. Insler, Leiden, Bibliotheque Pahlavi Teheran-Liege, 1975

ГЗ  Гаты Заратуштры, перевод с авестийского, вступительные статьи, комментарии и приложения И. М. Стеблин-КаменскогоA, Санкт-Петербрг, 2009

Wergera helbesvaniyê

Ji pirsalan de ez helbestan werdigerînim çend zimanan, lê bêtir bo kurdî.

Hema bikurtî ez weha dikim:

Çend caran minhoya resen dixwînim, dikevim nav giyayana wê, li hawîrdor û mercên taybetî hwîrdim û werdigerînim kurdî. Di wergerê de ez hewldidim naverok û huneriya wê di kurdî de dawerînim. Wê dihêlim ew vehese û piştî çend rojan lê vedigerim, dixwînim, paşê didim ber orîgînalê dîsan dixwînim û biryardidim, ku werger stêleya (hêjaya) belavbûnê ye, yan na?

Carina jî piştî herdu minhoyan dixwînim û ji xwe dipirsim, kîjan têkst baştir e orîgînal an werger?

10.10.2021

Husên Hebeş

Übersetzung von Poesie

Ich übersetze seit einigen Jahren Gedichte in mehrere Sprachen, aber mehr ins Kurdische.

Kurz gesagt mache ich das:

Ich lese das Original mehrmals, gehe auf seine Essenz ein, lese über den Autor und übersetze es ins Kurdische. Beim Übersetzen versuche ich, den Inhalt und die Poesiekunst ins Kurdische zu übertragen. Ich lasse den Text   paar Tage ausruhen, dann vergleiche ich nochmal Original und Übersetzung und entscheide nachher, ob die Übersetzung publikationswürdig ist oder nicht.

Manchmal lese ich die beiden Texte und frage mich, welcher besser ist, das Original oder die Übersetzung?

Hussein Habasch

Erdingariyan

…come se l’amore fosse un paesaggio

…çawa ku evîn dîmeneke siruştî be

Omella Mariani

Xwe dilivînim, têvedidim

ta xwe bi welat

û zeryayan gîhnim

û bi destê xwe

esmanê sozdayî bipelînim

Tu yî ewê min dilivîne

û bi livînê ez diherikim

di nav welatan re

di nav erdingariyên evîna te

û hestên re

li welatekî

ku min hîn ne dîtiye

Welatê

min î

sozdayî.

Margaret Saine, Elmaniya

Translation into Kurdish by Hussein Habasch

Îthaka 700

Ute Margaret Saine was born in Germany. After a Yale Ph.D. in French and Spanish, she taught

languages, literature, and culture in California and Arizona, as well as writing and translating poetry in five languages. Since 1991, she has been a board member of the CSPS and a CQ editor since 1994. She also edits the CSPS Poetry Letter included in each CQ mailing and served formerly as the CSPS

Annual Contest Chair. Her poems have appeared in many journals here and abroad. She has published three books of poetry in English – Bodyscapes, Words of Art and Lit Angels – as well as six haiku chapbooks in five languages. Three books of poems and a Postwar childhood memoir have just been published in Germany – Das Flüchtige bleibt (The Ephemeral Remains), Das Weite suchen (A Yen to Travel), Atem der Stille (The Breath of Silence), and Das ungeschickte Kind (Awkward Child). Searching for Bridges is a bilingual English-Arabic book of her poems edited by poet and critic Nizar Sartawi. Saine’s poems in Italian are being published in 2017. She has edited many CQ issues, most recently Vol. 44 No. 4 (Fall

Etymologiya peyva eşiya (aēšā)

eşiya  peyveke avestaya ciwan e (jAW. jungAwestisch) aēšā ’Vermögen’, malhebûn,1) ’können’, kanîn, şiyan 2) ’Habe, hebûn, Eingentum’, lêkera wê aēs ji peyva arî (îndoîranî) *aixšā hatiye. AiW, 34-35. Di kurdî de ta niha ew bi wan wateyên li jor hatine ne hatiye naskirin, lê ew wek eşiya ango tişt, ştûmek, kelûpel di hin ferhengan de hatiye ravekirin, çawa peyveke erebî, bo nimûne bn: QZ1, 158, FM, 41, herweha Tsabolov jî etymologiya wê kiriye erebî, Tsv1, 36.

Eger li wateya wê ya 2 kanîn, şiyan bê nihêrin, mera dibîne, ku ew rast hatiye şirovekirin, bo mîna bn: FMJ, 29, FMa, 663, FSH, 386.

Ez li peyva erebî eşiyaأشیاء     çawa gelejmara bêjeya   شیء   di ferhengên erebî de geriyam, min tenê di  المنجد  (r.410) de dît, ku  أشیاء  peyveke natê tewandin,   ew tê wê raveyê -li gor raya ferhengê-, ku ew ne erebî ye.

Peyva aēšā ciyê xwe di zamnê kurdî de wek eşiya û şiyan girtiye. Divê hîn bê gotin, ku danerê FMJ rêzdar Mela Xelîl Mişextî 489 peyvên avestayî di Ferhenga xwe de belavkirine (1-9), lê bêjeya aēšā, eşiya û şiyan tê de tune ye.

25.09.2021

Husên Hebeş

Jêder:

  1. AiW Altiranisches Wörterbuch, zusammen mit den Nacharbeiten und Vorarbeiten, von Christian Bartholimae, Walter de Gruyter, Strassburg, 1904 (rep. Berlin. New York, 1979
  2. QZ1 Ebdulrehman Muhemed Emîn Zebîhî Qamûsî zimanî kurdî, bergî yekem, , çapxaney Korî Zanyarî Kurdî , Bexda, 1977

قامۆسی زمانی کوردی، بەرگی یەکەم ء، عبد الرحمن محمد أمین زەبیحی، چاپخانەی کۆڕی زانیاری کورد ـ بەغدا، ١٩٧٧

  • FM. Mukryanî, GîuFerhengî Mehabad, çapxaney Kurdisatn, 2573 kurdî, Hewlêr

موکریانی، گیو فەرهەنگی مەهاباد ، چاپی یەکەمین، چاپخانەی کوردستان، ٢٥٧٣ ی کوردیی

  • Ferhenga Mayî, Kurdî – E’rebî, Spîrêz, Dihok, 2009

فەرهەنگا مایی، کوردی – عەرەبی، دانان طه مایی، سپییرێز، دهوک، ٢٠٠٩

  • Этимологический словарь курдского языка, Цаболов, Руслан Лазаревич, Mосква, t. 1, 2001
  • Ferhenga merg û jîn, Mela Xelîl Mişexty, Aras, hewlêr, 2006

فەرهەنگا مەرگ و ژی، مەلا خەلیل مشەختی، ئاراس، ‌هەولێر، ٢٠٠٦

  • The Sharazoor, Kurdish-Englisch Dictionary ,by Shafiq Qazaz, Aras, Hewler – Kurdistan, 2006 فەرهەنگی شارەزوور، کوردی – ئینگلیزی، دانەر شەفیق قەزاز، ‌هەولێر – کوردستان، ٢٠٠٠

المنجد فی اللغة والأدب والعلوم، الطبعة الجدیدة، المطبعة الکاثولیکیة. بیروت، لویس معلوف              

Rewana derewkar û rewana rast

Hemî arîşeyên (kêşe) nalebar û diyardeyên şahînetê yên mirovatiyê ji van herdu rewanan (can, giyan) tên, weha ji zû de fîlosof û peyambiran ev rastiya ji mirov re nimakirin; Zerdoşt jî bi van du malkên li jêr ew di Gathaya (Yasna) 30.5.1 û 30.5.2 de we bi zimanê xwe gatha-avestayî vehandiye:

Ayå   mainivå varatā       yə drəgvå    acištā        vərəzyō

ew, û  rewan      daxwaz        yê  derewkar  tevî nerind   kirin

Ašəm   mainyuš   spəništō  yə  xraoždištəng asənō          vastē

rastî  rewan, ruh   tevî pîroz    yê  tevî hişk             kevir,ber(d)  lixwekirî

Min wateya her peyveke avestayî li bin bi hwîrî nivisî ta hûn zanibin, eger we xwast.

Wergera kurdî

Ji van herdu rerwanan a

derewkar nerindî vebrajt

Lê rewana tevî pîroz rastî vebrajt

ew rewana bi kincên hişke kevirîn

Ji min re ev wêneya helbestvanî „kincên hişke kevirîn“ pir giring e. Min ev wêneya hîn li tu jêderan nexwandî, Zerdoşt ev wêneya ji siruştê birî, wî zanî, ku çiqas kevirên siruştê req û hişk in, kersteyên wan bi hevvagirtî ne, germahîdan û guhartina wan bi sanahî bi keşûhewayê nabin û ne bi prosêsên xîmyayî. Ev wateyina hemî bi serketineke hunerî Zerdoşt li rewana rastiyê pêçane.

5.9.2012

Husên Hebeş

husseinhabasch@gmx.de

Zerdoştê mezin Zarathusht, der Große!

Ez pir şam e, ku piştî du operationên çehvan ji nû ve li wergera Gathayên te vedigerim. Ew baştirîn xebat e, ku ez kanim  ji gelê  xwe yî kurd re bikim.

Ich freue mich, nach zwei Augenoperationen meine Gatha-Übersetzungen aus der Asvesta-Sprache wieder fortsetzen zu können. Das ist das Beste, was ich für mein kurdisches Volk tun kann.

husseinhabassch@gmx.de

Vegera we bo Efrînê Veger e bo biheştê

Hûn her dilsozekî kurd û hemî dostên meyî xemxur li vê dunyayê şadikin û heyîna me ya kurdanî li Efrînê bihêzdikin.

Vegera we pîroztirîn kar e, qehremantirîn têkoşîn e û mezitirîn rûreşî ye ji „kurdên“ hûn firotine û hîn li bazara firotin û nehêştina me ne.

Ez têm dest û çehvên we hemiyan bo vegera we.

Guh medin rayên rêxistin û partiyên navên kurd û Kurdistanê bi sextekarî lixwenane, ku bûne bobelat (kareset) li gelê me yî qehreman re.

Vegera we ji pîroziyê pîroztir e.

18.08.2018

Husên Hebeş

husseinhabasch@gmx.de

Anthology Poetry Withaout Borders

Stanley wrote to me                                 26.07.2021

The following is your poetry included in a big anthology, POETRY WITHOUT BORDERS, (PAGES 116-117) selected & edited  from the ITHACA SERIES by Germain Droogenebroodt, which I proofed.

Thus far, it will be published in HINDI and CHINESE.
But no English publisher has yet come forth.

Love

Stanley

Das Folgende ist Ihre Poesie, die in einer großen Anthologie enthalten ist, POESIE OHNE GRENZEN, (Seiten 116-117) ausgewählt und herausgegeben aus der ITHACA SERIES von Germain Droogenebroodt, die ich geprüft habe.

Bisher wird es in HINDI und CHINESE erscheinen.

Aber noch ist kein englischer Verlag erschienen.

Last Wish

 O wind,
I begged you so often—
and always you showed me
your furious face.
This is the last time
I beg you:
take me in your hands
and carry me with you
to the borders,
but don’t hand me
to the border guards.
Place a hammock
between our olive trees
and lay me in it.
Lull me
and then whistle
a cradlesong.

Hussein  Habasch (Kurdistan)

 he Standstill of Silence

Silently,
like a snowflake,
Christmas came.
At the junction of the night,
it met the standstill of silence.
Although tired of traveling,
it breastfed the starving children.

The Holy Evening was a guest

of the people.

Christmas remained not long
with its wonder, tied up its bag
filled with wishes and songs, and left.

 Only the irony
it could not take with him,
so it hung it as decoration
on the branches of the Christmas tree

Hussein  Habasch (Kurdistan)